تامین آرد یکی از مشکلاتی است که از پیش از انقلاب تاکنون، همواره چالش اصلی شرکت‌ها و تولیدات وابسته به این ماده اولیه بوده است. مشکل اصلی‌تر در این ارتباط بحث سیاسی بودن گندم، آرد و نان است و در تمام ادوار به‌جای آنکه دولت‌ها در این حوزه نظارت داشته باشند، موضع تصدی‌گری را در پیش گرفته‌اند و این مهم و تصمیم‌های نادرست توسط افراد بعضا غیرکارشناس و متخصص در این حوزه باعث ‌شده بر خلاف سایر بخش‌ها در صنایع غذایی، این صنعت تولید نان که قوت‌لایموت مردم است با مشکل مواجه شود و رشد نکند،‌ درحالی‌که بیشترین هزینه یارانه را هر ساله دولت در حوزه آرد و نان پرداخت می‌کند که این رقم در سال گذشته در حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان بوده است؛ در حالی‌که این امکان وجود داشت که با یک برنامه ریزی به‌صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تصمیماتی بهتر برای ساماندهی نان گرفت.

این کار سختی نیست، به‌عنوان نمونه در مقطعی دولت برنامه‌ریزی‌هایی را در حوزه لبنیات انجام داد و امروز شاهد آن هستیم که در این حوزه اگر تحریم‌ها نبود، ایران یکی از بهترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان لبنیات در منطقه بود. این اتفاق در حوزه ماکارونی هم افتاده و امروزه ماکارونی وضعیت مناسبی دارد و یکی از بهترین کشورها در این حوزه بین کشورهای همجوار است که بازارهای مناسبی را نیز در خارج از کشور در اختیار گرفته است.

کشور ما از نظر فرهنگی و علمی و بهداشتی، سال‌هاست که از سایر کشورهای منطقه جلوتر و در زمینه تولید بسیاری از محصولات دارای صاحب سبک و ایده است، اما متاسفانه به‌دلیل استراتژیک بودن حوزه آرد و گندم و به‌تبع آن نان و به این دلیل که دولت همواره به‌دنبال خرید تضمینی در این حوزه بوده در نتیجه موضوع کمیت همواره بر موضوع کیفیت ارجحیت یافته است؛ در نتیجه دولت‌ها به‌دنبال کیفیت نبوده و به نان یارانه داده‌اند و صنعت دچار مشکلات زیادی در این حوزه شده است.

از سوی دیگر در دوره‌های مختلف تصمیم‌های دولت برای تخصیص آرد به صنایع مختلف نوسانی بوده و اغلب آرد به‌صورت محدود در اختیار صنعت قرار گرفته است و در نتیجه مشکلات صنایع مختلف که به این ماده اولیه وابسته هستند از جمله صنعت تولید نان‌صنعتی افزایش یافته است.

مشکل بزرگ دیگر موضوع آزاد نبودن قیمت‌هاست. هم‌اکنون تفاوت قیمت آرد بین واحدهای صنعتی و سنتی باعث ایجاد یک شکاف بزرگ در این دو بخش شده است. در واقع این امر سبب شده تا نبود مطلوبیت کیفی در حوزه تولید نان سنتی به قوت خود باقی بماند و با تفاوت قیمت‌ها ممکن است بعضی افراد ناصالح به‌جای تولید نان به فروش آرد یا فروش به‌صورت آزاد روبیاورند.

در این بین با اینکه وضعیت تولید گندم در ایران به دلیل افزایش نزولات آسمانی در یکی، دو سال گذشته مناسب بوده و این محصول با تنوع نسبتا خوبی در ایران تولید می‌شود اما در زنجیره تولید مسائل متعددی وجود دارد که محدودیت‌هایی را در این حوزه ایجاد می‌کند. همین موضوعات باعث شده که هم‌اکنون کشاورز، دولت، آسیابان، تولیدکننده و مصرف‌کننده همگی از وضعیت تولید ناراضی باشند، بنابراین این موضوع نشان می‌دهد که فرمول موجود فرمول درستی نیست و باید اصلاح شود. تمام دولت‌ها می‌دانند که تولید نان به شیوه کنونی هزینه‌زا است، مقرون‌به‌صرفه نیست و باید روش‌های فعلی اصلاح شود و تجربه تولید نان صنعتی در ایران نشان می‌دهد که می‌توان از تولید نان حجیم و نیمه حجیم در کشور حمایت کرد.

به‌عنوان نمونه در زمان کرونا اتفاقی در این صنعت افتاد که تهدیدهای ناشی از این بیماری را در این صنعت به فرصت تبدیل کرد، دلیل آن نیز این بود که استقبال از نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم به‌شدت افزایش یافت و تولید در چند شیفت ادامه یافت. از یکسو نان‌های صنعتی تحت‌نظارت بیشتری پخته می‌شود و از سوی دیگر استانداردهای سختگیرانه‌تری در زمینه خنک کردن و بسته‌بندی نان در این حوزه رعایت می‌شود. در واحد صنعتی نان از مواد اولیه بازدیدهای کاملا کارشناسی به‌عمل می‌آید، پرسنل در آن متفاوت است، کیفیت بررسی می‌شود، اداره استاندارد و تعزیرات و... همگی بر تولید نظارت دارند که همه این موضوعات روی کیفیت و سلامت این نوع نان اثر دارند.

 به علاوه در صنایع تولید نان حجیم و نیمه‌حجیم، انواع و اقسام نان با طعم‌های مختلف تولید می‌شود. حتی نان برای کاهش وزن و رژیم‌های لاغری و نان با دانه‌های مختلف گیاهی تولید می‌شود. در نتیجه اگر دولت اجازه تولید و تقویت این نوع تولید را بدهد و از آن حمایت کند، نقش بسیار مهمی در اقتصاد خواهد داشت و بسیاری از مشکلات نیز در حوزه قیمت آرد، میزان اتلاف نان، یارانه و... همگی تعدیل شده و کاهش می‌یابد.

لازم به ذکر است اکنون با یارانه‌ای که دولت برای خرید نان می‌دهد می‌توان تعداد زیادی مدرسه و بیمارستان ساخت، درحالی‌که اگر آزادسازی در تمام صنعت نان اعم از صنعتی و سنتی اتفاق بیفتد، بسیاری از مشکلات در حوزه یارانه دولتی، کیفیت پایین در نان سنتی، اتلاف نان و... حل می‌شود. دولت با این نظر که به‌دنبال حمایت از قشر آسیب‌پذیر در این صنعت است، روش ناعادلانه‌ای را در پیش گرفته است، بنابراین باید برای حمایت از قشر آسیب‌پذیر روشی دیگر را برگزیند تا بهترین کیفیت برای نان را رقم بزند و در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد، زیرا قیمت و کیفیت خوب از طریق بازار رقابتی ایجاد می‌شود نه بازاری که با یارانه دولتی کنترل می‌شود.

می‌توان گفت زنجیره تولید، زنجیره پیچیده‌ای است که از تامین بذر تا تولید و مصرف نان را شامل می‌شود. اکنون خرید و مصرف نان در ایران نیز اصولی نیست و روش مصرف ما در ایران با همه‌جای دنیا متفاوت است، زیرا استاندارد مصرف نان در جهان به این‌گونه است که نان سرد خریداری و گرم مصرف می‌شود، در حالی‌که در ایران نان گرم خریداری و سرد مصرف می‌شود و به دلیل ارزان قیمت بودن مصرف بالایی هم ثبت می‌شود که همگی این موارد به دلیل سیاست‌گذاری نادرست در این حوزه است.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد